Τί είναι ο σχολικός εκφοβισμός;
Ο σχολικός εκφοβισμός, αποτελεί ένα πολυσυζητημένο θέμα στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, το οποίο διερευνάται συστηματικά από την Κοινωνιολογία και συνδέεται με την μη ορθή κοινωνικοποίηση του μαθητή, με δύο κύριους πυλώνες το σχολικό και το οικογενειακό περιβάλλον. Αφορά σε μια κοινή προβληματική όλων των Κοινωνικών Επιστημόνων και μετελάται ενδελεχώς τις τελευταίες δεκαετίες.
Παρά το γεγονός ότι οι εκπαιδευτικοί είναι εξοικειωμένοι με το φαινόμενο αυτό, το ερευνητικό ενδιαφέρον και η συστηματική μελέτη του ξεκίνησε το 1970 και εστιάστηκε κυρίως στα σχολεία της Σκανδιναβίας. Με την πάροδο των ετών και ειδικότερα από το 1990 και μετά η ενασχόληση με την μελέτη του φαινομένου αυτού εντατικοποιήθηκε και κίνησε το ενδιαφέρον των ερευνητών ανά τον κόσμο (Olweus, 2003).
Διεθνείς έρευνες, έχουν δείξει ότι το 15% των μαθητών έχουν βιώσει εκφοβισμό και ότι ένα στα επτά παιδιά έχουν εμπλακεί σε εκφοβιστικές πράξεις.
Συμβαίνει και στην Ελλάδα;
Στην ελληνική πραγματικότητα, σύμφωνα με δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το 8,7% των μαθητών εκφοβίζονται ενώ το 7,45% εκφοβίζει (Γιαννακοπούλου, 2014).
Ο σχολικός εκφοβισμός αποτελεί ένα κοινωνικό και σύγχρονο πρόβλημα και η σχολική κοινότητα βάλλεται ατέρμονα, διότι παραβιάζονται τα δικαιώματα του μαθητή να μετέχει με ασφάλεια στη μαθησιακή διαδικασία χωρίς το αίσθημα του φόβου.
Στη χώρα μας δυστυχώς τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ραγδαία αύξηση σε αυτά τα φαινόμενα με φοβερές επιπτώσεις στα θύματα και τους θύτες.
Εξαιτίας του φαινομένου αυτού, ελλοχεύουν δυσμενείς επιπτώσεις τόσο για τους μαθητές-θύματα, όσο και τους μαθητές- θύτες, οι οποίες πιθανόν να τους στιγματίσουν για όλη τους τη ζωή (Piskin, 2002).
Μορφές σχολικού εκφοβισμού
Η σχολική κοινότητα θεωρείται μια μικρή κοινωνία, η οποία συνδέεται με το γενικό και ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο και στην οποία παρατηρούνται να λαμβάνουν χώρα εκφοβιστικά περιστατικά.
Σύμφωνα με ερευνητικές μελέτες, οι συνήθεις χώροι όπου συμβαίνουν περιστατικά σχολικού εκφοβισμού είναι η αίθουσα διδασκαλίας, το προαύλιο του σχολείου, οι τουαλέτες, ο χώρος του γηπέδου καθώς και ο δρόμος από και προς το σχολείο (Stop Bullying, 2015).
Ο σχολικός εκφοβισμός διακρίνεται σε διάφορες μορφές: ο Rigby (2003), διακρίνει τις μορφές αυτές σε δύο επιμέρους κατηγορίες, τις άμεσες και τις έμμεσες:
Ø Άμεσες:
Λεκτικές προσβολές
Αθέμιτη κριτική
Παρατσούκλια, σκληρά πειρακτικά σχόλια
Ø Έμμεσες:
Παρότρυνση κάποιου άλλου ατόμου να κριτικάρει και να προσβάλλει κάποιον
Κακόβουλες διαδόσεις
Ανώνυμα τηλεφωνήματα και e-mail
- Εκφοβισμός με την χρήση χειρονομιών
Ø Άμεσες:
Εκφοβιστικές και άσεμνες χειρονομίες.
Απειλητικά και επίμονα βλέμματα
Ø Έμμεσες:
Ηθελημένη απομάκρυνση ή αποκλεισμός κάποιου ατόμου
Παρακίνηση ενός τρίτου ατόμου να προσβάλει κάποιον
Ø Άμεσες:
Σπρώξιμο
Ρίψη διαφόρων αντικειμένων
Χρήση όπλου
Ø Έμμεσες:
Κρύψιμο, μετακίνηση ή αρπαγή προσωπικών αντικειμένων
- Διαπροσωπικός-κοινωνικός εκφοβισμός
Ø Άμεσες:
Δημιουργία συμμαχιών εναντίον κάποιου
Ø Έμμεσες:
Ώθηση τρίτων ατόμων να αποκλείσουν κάποιον
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού και η εφαρμογή αντιεκφοβιστικών μεθόδων
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο σχολείο είναι:
να καθορίσει ένα πλαίσιο, το ¨Συμβόλαιο της τάξης¨, όπως αυτό αποκαλείται από τα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας, το οποίο και θα επικοινωνήσει εξαρχής στους μαθητές του και θα καθίσταται σαφές μέσω του ¨άτυπου¨ αυτού πλαισίου κανόνων και συμπεριφοράς, ποια είναι τα δικαιώματα και ποιες οι υποχρεώσεις των μαθητών και πως όλα ισχύουν για όλους, ώστε να τους δημιουργείται η αίσθηση της δικαιοσύνης και της δημοκρατίας. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού της τάξης είναι να παρωθεί τους μαθητές του προς τη δημιουργία ενός ομαδοσυνεργατικού πνεύματος, να τους ενθαρρύνει να είναι δημιουργικοί και να καλλιεργούν θετικά συναισθήματα μεταξύ τους.
Στις περιπτώσεις που μαθητές διακρίνονται με αποκλίνουσα και εκφοβιστική συμπεριφορά, οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να έχουν ενεργό ρόλο και να εφαρμόζουν με αμεσότητα, αποτελεσματικά μέτρα πάταξης του φαινομένου του εκφοβισμού με στόχο τη ραγδαία μείωσή του και απώτερο σκοπό την ολιστική καταστολή του.
Βάσει διαφόρων θεωριών και ερευνών αναγνωρίζεται ο σημαντικός ρόλος των εκπαιδευτικών που θεραπεύουν με αποτελεσματικό τρόπο φαινόμενα σχολικού εκφοβισμού και διαχειρίζονται με ορθότητα τέτοια περιστατικά. Σε αντιδιαστολή όμως αυτών των ερευνών, υπάρχουν άλλες έρευνες που κρίνουν αναποτελεσματική τη διαχείριση των εκπαιδευτικών και δεν θεωρούν πως λειτουργούν ως κατασταλτικοί παράγοντες σε αυτά τα φαινόμενα.
Σύμφωνα με τον O'Moore (2000) θα πρέπει να υπάρξουν επιστάμενες προσπάθειες μέριμνας για περαιτέρω επιμόρφωση του εκπαιδευτικού προσωπικού αναφορικά με την σημασία, τις αναγνωριστικές ενδείξεις, τις αιτίες, τις συνέπειες του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού καθώς και σε σχέση με τους τρόπους διαχείρισης των περιστατικών αυτών εν γένει αλλά και μεμονωμένα, προωθώντας έτσι μια αντιεκφοβιστική εκπαιδευτική πολιτική με σκοπό την κατανόηση εκ μέρους των μαθητών για την καταστολή του φαινομένου (Kyriakidis, 2014).
Ο ρόλος των εκπαιδευτικών στην προώθηση μέτρων και πρακτικών κατά του σχολικού εκφοβισμού θα έπρεπε να αποτελεί μια καθημερινή απόπειρα εφαρμογής των προτροπών, των διαδικασιών και των στρατηγικών του ευρύτερου πλαισίου της σχολικής αντιεκφοβιστικής πολιτικής (O'Moore & Minton, 2004).
Οι Seidel και Oertel (2017) διαχώρισαν τρεις συγκεκριμένες κατηγορίες στρατηγικής που χρησιμοποιούνται από μέρους των εκπαιδευτικών:
Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει αυταρχικές-κατασταλτικές τακτικές, όπως παρατηρήσεις, απειλές, τιμωρίες και αποβολές, οι οποίες αποτελούν τον πιο διαδεδομένο τρόπο των εκπαιδευτικών, που όμως έχουν μειωμένη αποτελεσματικότητα.
Μια δεύτερη στρατηγική συνίσταται στην εξατομικευμένη στήριξη προς τους μαθητές (θύμα και θύτη) μέσω ψυχολογικής και συναισθηματικής προσέγγισης και κυρίως με την έκφραση συναισθηματικής κατανόησης προς τον μαθητή-θύμα.
Η τρίτη τακτική βασίζεται στην υποστηρικτική και συνεργατική παρέμβαση, η οποία απευθύνεται προς όλους τους συμμαθητές, με σκοπό να προωθήσει την συνεργασία μεταξύ τους καθώς και να ερμηνεύσει μαζί τους τα περιστατικά που συμβαίνουν εντός της τάξης αλλά και του σχολείου. Στη διαδικασία αυτή κρίνεται απαραίτητη η συνεργασία των γονέων και εξειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού (De Luca, Nocentini & Menesini, 2019).
Οι O'Moore και Μinton (2004) προτείνουν ότι οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ακολουθήσουν ένα πλάνο επίλυσης συγκρούσεων που αποτελείται από πέντε στάδια, ώστε να μπορέσουν να συμβάλουν αποτελεσματικά στην μείωση του φαινομένου. Το πρώτο στάδιο αφορά την ταυτοποίηση προσώπου ή προσώπων που χρήζουν μέριμνας, το δεύτερο σχετίζεται με την αναγνώριση του εκάστοτε προβλήματος και των λόγων που οδήγησαν στην σύγκρουση. Το τρίτο στάδιο αναφέρεται στην διατύπωση και αποσαφήνιση των αιτιών και του περιεχομένου του θέματος, το τέταρτο στάδιο είναι η παρέμβαση και η αναζήτηση τρόπων επίλυσης του θέματος, ενώ το πέμπτο στάδιο σχετίζεται με την αξιολόγηση του τρόπου παρέμβασης που επιλέχθηκε.
ΠΗΓΕΣ
Kiriakidis, S. (2014). Bullying Among Youth : Issues, Interventions and Theory. New York: Nova Science Publishers, Inc. Retrieved from http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&AuthType=ip,sso&db=e000xww&AN=809576&site=eds-live
Lisa De Luca, Annalaura Nocentini, & Ersilia Menesini. (2019). The Teacher's Role in Preventing Bullying. Frontiers in Psychology. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.01830
Olweus, D. (2003). A Profile of Bullying at School. Educational Leadership, 60(6), 12. Retrieved from http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&AuthType=ip,sso&db=f5h&AN=9210000&site=eds-live
O'Moore, M., & Minton, S. J. (2004). Dealing with Bullying in Schools : A Training Manual for Teachers, Parents and Other Professionals. London: SAGE Publications Ltd. Retrieved from http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&AuthType=ip,sso&db=nlebk&AN=251644&site=eds-live
Piskin, M. (2002). School Bullying: Definition, Types, Related Factors, and Strategies to Prevent Bullying Problems. Educational Sciences: Theory & Practice, 2(2), 555. Retrieved from http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&AuthType=ip,sso&db=ehh&AN=9187651&site=eds-live
Rigby, K. (2003). Stop the Bullying : A Handbook for Schools (Vol. Rev. ed). Victoria, Australia: Australian Council for Education Research. Retrieved from http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&AuthType=ip,sso&db=e000xww&AN=107407&site=eds-live
Stop Bullying, (2015). «Εκπόνηση επιμορφωτικού εκπαιδευτικού ενημερωτικού υλικού και προγράμματος σπουδών επιμόρφωσης» που εντάσσεται στις Πράξεις «Ανάπτυξη και Λειτουργία Δικτύου Πρόληψης και Αντιμετώπισης των Φαινομένων Σχολικής Βίας και Εκφοβισμού», των Αξόνων Προτεραιότητας 1 & 2 του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση». Αθήνα: Κέντρο Ευρωπαϊκού και Συνταγματικού Δικαίου- Ίδρυμα Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου. Ανακτήθηκε 17/1/2020 από http://stop-bullying.sch.gr/wp-content/uploads/2015/10/ekpaideutikos.pdf
Comments